Duyun-u Umumiye Nedir?

Sözcük anlamı Genel Borçlar olan Duyun-u Umumiye nedir? Duyun-u Umumiye ne iş yapar? Duyun-u Umumiye neden kurulmuştur? Bu ve benzeri soruların cevaplarını bulabileceğiniz Duyun–u Umumiye Nedir? başlıklı yazımıza başlayalım.

Osmanlı Maliyesi

Osmanlı Devleti topraklarının genişlemesi ile beraber vergi tahsili için çeşitli tahsil yöntemleri uygulamıştı. Bu programlar içerisinde iltizam usulü ve tımar usulü en yaygın kullanan vergi tahsil yöntemlerindendir. Tımar sisteminin bozulması iltizam sitemini yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Yazımızı uzatmamak adına Tımar sistemi ve iltizam sistemi hakkındaki geniş çaplı bilgilendirmeyi sonraya bırakalım.

İltizam sisteminin yaygınlaşması ile beraber iltizam sahibi mültezimlerin baskısı halk tarafından oldukça hissedilmeye başlamıştır. İltizam sisteminin yaygınlaşması yine aynı zamanda İstanbul ve Taşra arasında ciddi gerilimlere yol açmıştı. Sened-i İttifak ile her ne kadar ikinci Mahmut ayanları tanıma yoluna gittiyse de bu uğraş vergi gelirlerinin artmasını sağlayamadı. Halk tarafından yapılan şikayetler ise sürmeye devam etti.

Osmanlı maliyesi modern görünümünü Tanziman Fermanı ile kazandı. Tımar sistemi çok önceleri terk edilmiş ve İltizat usulü bu fermanla kaldırılmıştı. Artık devlet vergileri bizatihi kendi personeli aracılığıyla toplama yöntemine girişmiştir. Pek tabii taşrada yeterli personel bulunmadığı için iltizam usulüne yine başvurulduğu dönemler olmuştur.

Osmanlı Maliyesi hakkında kısaca bilgi verdikten sonra artık Duyun-u Umumiye nedir? diyebiliriz.

Osmanlı Maliyesinin tabir yerindeyse iliğini kurutan Duyun–u Umumiye neden kurulmuştur? Hangi padişah döneminde kurulmuştur? Duyun–u umumiye ne kadar süre varlığını sürdürmüştür? Yazımıza bu sorular ışığında devam edelim.

Bir çok tarihçinin de belirttiği üzere Osmanlı Devleti ilk dış borçlanmasını Kırım Savaşında yapmıştır. Osmanlı Devleti bu borçlarını ödeyememiş ve neticede morotaryum ilan etmek durumunda kalmıştır.

Muharrem Kararnamesi Nedir?

Osmanlı Devleti 2. Abdulhamit döneminde Kırım Savaşlarından kalan borçlarını ödeyemeyeceğini ilan etmiştir. Bir tür moratoryum olan Muharrem Kararnamesi ile alacaklı olan ülkelere borçları yapılandırma teklifi sunulmuştur. İleriki yazılarımızda moratoryum hakkında detaylıca bilgi vereceğiz. Lakin şimdilik şunu söylemek de fayda görüyoruz ki moratoryum bir tür maliyenin iflasının ilanıdır.

Muharrem Kararnamesi ile Osmanlı borçlarının bir kısmı indiriliyor ve taksitlendiriliyordu. Her ne kadar buraya kadar olan kısım kulağa hoş gelse de, borçların kalan kısmının tahsili için bir örgüt kurulması, Osmanlı Maliyesini yarı sömürge haline getirmişti. Bu örgüt Osmanlı Maliyesine paralel bir şekilde çalışıp Osmanlı gelirlerinin büyük bir kısmını devlet borçlarına karşılık Avrupa’ya aktarıyordu. İşte Muharrem Kararnamesi ile kurulan bu örgüt Duyun-u Umumiye teşkilatıdır.

Duyun-u Umumiye Hangi Gelirlere El Koyuyordu?

Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi adlı kitabında Şevket Pamuk Hocamız maliye tarihi açısından üzücü bir tecrübe olan Duyun-u Umumiye idaresini detaylıca anlatmıştır. Şevket Pamuk Hoca Duyun-u Umumiye tarafından el konulan gelirleri şu şekilde sıralamıştır.

• Tuz ve Tütün Tekelleri
• Damga Resmi
• Balıkçılık ve Alkollü İçkilerden Alınan Vergiler
• Ham İpekten Alınan Öşür
• Doğu Vilayetlerinin Ödediği Yıllık Vergi.

Sayılan bu vergiler söz konusu idareye devrediliyordu. Bir diğer üzücü olan ise 1883 yılında Yabancı Sermaye ile kurulan Tütün Rejisine verilen yetkilerdi. Tütün Rejisi imparatorluk toprakları içerisinde üretilen tütünlerin ekim alanını belirliyor ve denetliyordu. Elde edilen gelirin büyük bir kısmı ise Avrupa’ya aktarılarak Osmanlı borçlarından düşüyordu.

Duyun-u Umumiye Nedir? başlıklı yazımızın yavaş yavaş sonuna geliyoruz. Bu yazıyı yazarken yaptığımız incelemeler bizlere gerek Osmanlı ekonomisinin gerekse Türkiye Cumhuriyeti ekonomisinin geçirdiği krizleri inceleme fırsatı sundu. Duyun-u Umumiye her ne kadar yapısal anlamda getirileri olsa da devamında Tütün Rejisi gibi uygulamalar vatandaşlarımızı oldukça bunaltmış ve toplumsal anlamda travmalar yaratmıştır.

1881 Yılında Kurulan Duyun-u Umumiye bir tür sömürü ile maliye kaynaklarımızın -ki bu kaynaklar en önemli gelir kalemlerimizdi- Avrupa’ya aktarılmasına sebep olmuştur. Ama yine bardağın dolu tarafından bakacak olursak Duyun-u Umumiye Osmanlı maliyesine ilk kez disiplini getirmiştir diyebiliriz. Uygulanan programlar çok şeffaf olması sebebiyle de  borçlanma konusunda daha az problem yaşanmıştır. Duyun-u Umumiye Osmanlı maliyesinin gelir kaynaklarını kuruttuğu gibi ciddi anlamda gider de üretmiştir. Teşkilatın Osmanlı Maliye personel sayısının yaklaşık 2 katı personel ile çalışması Osmanlı maliyesine bir başka yük getiren sebeplerden biriydi.

Duyun-u Umumiye Binası Nerede?

1881 yılında kurulan ve uzun bir dönem Osmanlı maliyesinin özgürlüğünü kısıtlayan Duyun-u Umumiye binası İstanbul Cağaloğlu semtinde faaliyette bulunmuştur. Bu bina günümüzde İstanbul Erkek Lisesi olarak kullanılmaktadır.

Duyun-u Umumiye Ne zaman Kaldırıldı?

1881 yılında kurulan Duyun-u Umumiye Lozan Barış Anlaşması ile kaldırılmıştır. Zira yeni kurulacak Cumhuriyet siyasi olduğu kadar iktisadi bağımsızlığı da hedeflenmekteydi.

Lozan Barış Anlaşmasında Osmanlı Borçları nasıl çözüldü?

Osmanlı Devletinden kalan borçlar, Osmanlı Devleti yıkıldıktan sonra kurulan Devletler arasında paylaştırılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti de kendine düşen payı kabul etmiştir. Devletimiz Osmanlı’dan kalan son borcu 1954 yılında ödemiştir.

Duyun-u Umumiye yıkılmakta olan Osmanlı İmparatorluğuna vurulan ciddi darbelerden biridir. Özellikle 2 Abdulhamit iktidarının ilerleyen dönemlerinde bu teşkilatın kısıtı ile sık sık karşılaşmıştır. Her ne kadar tarih kitaplarında üzerinde durulmasa da Duyun-u Umumiye maliye tarihimiz için oldukça travmatik bir tecrübedir.

Saygılarımla;

Mali Müşavir

Gökhan Emin Çerçi